O’zbek limoni

Limon tropik o’simlik bo’lib, namlik, suv va tiqilib qolishni yaxshi ko’radi. O’zbekistonda na namlik, na namlik bor va suv tez orada neftdan qimmatroq bo’ladi. Sitrus mevalari O’zbekistonda o’smaydi.
Qanday qilib quyoshli, ammo qurg’oqchil mamlakatda eng xushbo’y mazali va xushbo’y limon etishtirilsa?
50 yildan ko’proq vaqt oldin o’zbek selektsioneri Zayniddin Faxriddinov Toshkent-1 deb nomlangan limon navini yetishtirdi.
1949 yilda olimlar Gruziyadan olib kelingan ko’chatlar asosida O’zbekistonda limon ekishga harakat qilishdi. 10 yillik muvaffaqiyatsizlikdan so’ng loyiha yopildi, hukm imzolandi — O’zbekistonning keskin kontinental iqlimida limon etishtirish mumkin emas va moliyalashtirish to’xtatildi.
Faqat bitta odam, xalq olimi Zayniddin Faxriddinov taslim bo’lmadi. U Gruziyadan yangi ko’chatlarni olib keldi va bir necha yil davomida deyarli bepul ishladi.
O’sha davrdagi qora va oq sovet arxiv filmi akademik Zayniddin Faxriddinovning hikoyasini saqlab qoldi:
“Men erta tongda turdim, butun yoki yarim tortilla oldim, eski qora tanali ko’ylagi kiyib, kechgacha ishladim. O’sha kunlarda hech kim men bilan hisoblashmagan. Hamma meni foydasiz ish bilan shug’ullanayotganimni his qildi. Shunday qilib, besh yil davomida men yarim ish haqi, ya’ni 1 rubl 25 tiyin uchun sabr bilan ishladim. Men orzu qilardim va Allohdan faqat bitta narsani so’radim – mening ishim muvaffaqiyatli bo’lishini”, — deydi xalq akademigi.
1967 yilda sensatsiya yuz berdi — “Toshkent”limonining yangi navi tug’ildi.
U Xitoyning “Meyer” va “Novogruzinskiy”navlaridan xandaq usuli bilan etishtirilgan.
Quyosh rangidagi yaltiroq, chiroyli limonlar butun mamlakat bo’ylab Zayniddinga shon-sharaf keltirdi, jurnalistlar va siyosiy byuro a’zolari uyning hovlisini to’ldirdilar. Va taniqli kosmonavt, Vatandosh Faxriddinova, Vladimir Janibekov hatto inson tanasiga ta’sirini sinab ko’rish uchun o’zbek limonini kosmosga olib chiqdi.
O’zbekistondagi barcha limonlar limonariyada o’stiriladi, masalan, Turkiyada tog ‘ yonbag’irlarida yo’llar va bog’lar bo’ylab qanday daraxtlar borligini ko’rmaysiz.
O’zbek limon yorqin to’q sariq rangga ega, ingichka yumshoq teriga ega, juda suvli va xushbo’y.
Ularni uyga olib kelganingizda, bitta limonni oling va uchidan yashil pipkani yirtib tashlang. Agar sizning xonadoningiz boshqa xonadan yugurib kelib, u shunday hidlaydi, deb so’rasa, bu u.
Xo’sh, agar pipka bo’lmasa, unda aromaterapiyadan bahramand bo’lish uchun sizdan oldin kimdir uni yirtib tashlagan.
O’zbek limonining ilohiy ta’mi bor-nordon, lekin juda xushbo’y, yuzini xiralashtirmaydi. Odamlar uni tozalab, apelsin kabi yeyishgan.
Keyinchalik “Toshkent” va “yubiley” navlari paydo bo’ldi va bugungi kunda ular O’zbekistondan tashqarida, masalan, Qrimda etishtiriladi.
Akademik Zayniddin Faxriddinovning hayoti davomida amalga oshira olmagan yagona orzusi O’zbekistonda ochiq maydonda limon etishtirishdir. Uning ishini o’g’li Muhammadaziz Faxriddinov davom ettirdi va bugungi kunda uning hovlisida ikkita eksperimental daraxt bor. Kim biladi, ehtimol bir kun biz yo’llar bo’ylab bog’larni ham ko’rishimiz mumkin.